پدیده طبیعی «انقلاب زمستانی» در بنای تاریخی چارتاقی نیاسر کاشان

 خورشید در حرکت سالانه خود در آخر روز پاییز به پایین ترین نقطه افق جنوب شرقی می رسد که موجب کوتاه شدن طول روز و افزایش زمان تاریکی شب می شود.

با شروع زمستان یا انقلاب زمستانی، خورشید باردیگر بسوی شمال شرقی باز می گردد که نتیجه آن افزایش روشنایی روز و کاهش شب است. بنای چارتاقی نیاسر کاشان به عنوان تقویم آفتابی یا شاخص اندازه گیری زمان با استفاده از تغییرات میل خورشید ساخته شده است.

شروع انقلاب تابستاني و پیدایش تولد خورشید " انقلاب تابستانی" در روزهای اول ماه های تیر و دی از این چارتاقی قابل رویت است.

در انقلاب زمستانی کشیدگی جنوبی خورشید شرایطی را فراهم می‌کند که از دید ناظر زمینی خورشید از جنوب شرق آسمان طلوع و با طی کردن کمان کوچکی در جنوب غرب آسمان غروب می‌کند و همین علت کوتاه شدن روزهای زمستان است.
چارتاقی شهر نیاسر به عنوان بنایی باستانی، آیینی، تقویمی و نجومی شناخته می‌شود که شروع آغاز انقلاب زمستانی و نیز انقلاب تابستانی و پیدایش تولد خورشید در روزهای نخست ماه‌های تیر و دی بخوبی از میان ستون‌های این مکان تاریخی رصد می‌شود.

بنای باستانی چارتاقی جزو کهن‌ترین و بزرگ‌ترین نمونه‌های چارتاقی باقیمانده ایران و یکی از سالم‌ترین بناهای تقویمی کشور به‌شمار می‌رود. قدمت این بنای ارزشمند تاریخی به اواخر دوره اشکانی یا اوایل دوره ساسانی برمی‌گردد.
بنای چارتاقی نیاسر با قاعده‌ای مربع شکل، در واقع ذوزنقه‌ای با اضلاع تقریبی ۱۲ متر است که برای ساختن آن تنها ازسنگ‌های آهکی رسوبی و ملات گچ استفاده شده است. شهر نیاسر در ۱۵ کیلومتری شهر کاشان قرار دارد.